از مهتاب تا آفتاب
به گزارش عطر و تن حسن اكبری بیدق در نشست «زنان در ادبیات معاصر تركیه» اظهار داشت: زنان داستان نویس ترك افزون بر آنكه همچون مهتاب مسائل خودشان را در نقش سوژه بازتاب دادند، خودشان هم ابژه شدند و همچون آفتاب عمل كردند؛ یعنی با روایت كردن آنچه زنان ذهنی یا عینی با آن درگیر بودند، تغییراتی را در جامعه شان رقم زدند.
به گزارش عطر و تن به نقل از ایسنا، در سال گذشته، با همكاری مركز فرهنگی شهر كتاب، دانشگاه الزهرا، دانشگاه یلدیریم آنكارا، انتشارات هجه و رایزنی فرهنگی جمهوری اسلامی ایران در دانشگاه یلدیریم آنكارا، همایشی به منظور تحلیل و بررسی نقش زنان در ادبیات معاصر فارسی در تركیه برگزار گردید. به دنبال آن، امسال هم همایشی با محوریت زنان در ادبیات معاصر تركیه در دانشگاه الزهرا برپا شد.
نشست پایانی این همایش با عنوان «زنان در ادبیات معاصر تركیه» با حضور سوال گونبال بوزكورت، مریم حسینی، مژگان دولت آبادی و حسن اكبری بیرق در مركز فرهنگی شهر كتاب برگزار گردید.
پدیده شفق خوش اقبال
در ابتدای این نشست، علی اصغر محمدخانی، معاون فرهنگی شهر كتاب، ضمن اشاره ای به پیشینه برنامه و همكاریهای فرهنگی برای برگزاری این نشست، سخنان خویش را با پرسش از میزان شناخت متقابل مردم ایران و تركیه شروع كرد و اظهار داشت: بیشتر آثاری كه از تركیه می شناسیم، داستان و رمان اند. ما كمتر با تاریخ فكر یا شاعران زن تركیه آشناییم. اگر تاریخ فكر تركیه را بنگرید، دوره ی تنظیمات آنها هم زمان با دوره ی مشروطیت ما است. در تقسیم بندی ادبیات تركیه، در دوره تنظیمات مضامین و سبك های مختلفی از غرب وارد این كشور می شود و آثار ادبی را دگرگون می كند. شعر دیوانی تركیه با پنج شش قرن سابقه، شكل جدیدی به خود می گیرد. چنان كه شعر ما هم با نیما و دیگران دگرگون می شود. در كتاب «شناخت نامه شاعران و شعر معاصر ترك» كه به همت تعدادی از استادان تركیه و صاحب نظران ایرانی انتشار یافته است، در بین صد شاعر فقط نام شش زن به چشم می خورد. این نشان داده است كه یا زنان سهم چندانی در شعر معاصر تركیه ندارند یا از نگاه گردآورندگان این مجموعه دور مانده اند.
محمدخانی خاطرنشان كرد: آمار آثار ترجمه شده از ادبیات تركیه به زبان فارسی در یك سال اخیر از آن حكایت می كند كه ۷۰ عنوان كتاب چاپ اول و ۹۰ عنوان چاپ مجدد مجموعاً ۱۶۳ بار چاپ شده اند. از این میان، الف شفق، عزیز نسین و اورهان پاموك سه نام برجسته ادبیات تركیه در ایران اند. شفق در دنیا به پدیده ای فرهنگی و ادبی تبدیل گشته است. چرایی این امر را می توان با مواردی چون سبك او، خصوصیت های كارهایش و پشتوانه ی مسائل سیاسی بررسی كرد. در سال ۹۷، حدود ۲۰ عنوان از این نویسنده به فارسی ترجمه و انتشار یافته و در كل ۱۹۰هزار تیراژ داشته است. بعد از او، اورهان پاموك با شش عنوان كتاب، تیراژی حدود پنج هزار را به خود مختص كرده است و عزیز نسین با هفت عنوان كتاب تیراژ هفت هزار نسخه ای داشته است. این تصویری كمّی از موقعیت نویسندگان ترك در ایران است. به نظر می آید ما باید دو پروژه را دنبال كنیم: نخست آنكه معیار ترجمه این آثار ادبی را بیابیم. دیگر آنكه، سیستمی برای شناخت بهتر جریان های فكری و فلسفی و ادبی مان طراحی نماییم.
رئالیسم جادویی و ادبیات اقلیت
مریم حسینی، دبیر همایش زنان در ادبیات معاصر تركیه، با عرضه گزارش مختصری از این همایش، اظهار نمود: در تاریخ معاصر كشورهای جهان سومی نكاتی مشترك وجود دارد. شباهت وضعیت فرهنگی، اجتماعی و سیاسی این سرزمین ها منجر به آفرینش آثار ادبی مشابه می شود. هنگامی كه برای نخستین بار رمان لطیفه تكین را می خواندم شباهت ها و مسائل مشتركی در بین زنان رمان نویس ایرانی و ترك یافتم. گفتنی است، مكتب ادبی رئالیسم جادویی كه این زنان نویسنده پیرو آن هستند، به این شباهت ها دامن می زند.
او اضافه كرد: چرایی و چگونگی جذب شدن این زنان نویسنده و همینطور جریان های ادبیات اقلیت به این مكتب و استفاده از آن برای مقابله با فضای مردسالار، استعماری و نژادپرستانه برای من سؤال برانگیز بود. در این آثار معمولاً مساله تقابل سنت و مدرنتیه و مواجهه بدون آمادگی و الزامی مردم با مدرنیته مشترك است. در تركیه آتاتورك بعد از اعلام جمهوری، اصلاحاتی را در این كشور ترتیب می دهد. در ایران هم رضاشاه همین خط مشی فرهنگی را پیش می گیرد. گویی نویسندگان گمان می برند باید در مقابل این مواجهه الزامی با مدرنیته مقاومت كنند. از این رو، در آثارشان نوعی مقاومت در مقابل جهانی و نوشدن دیده می شود. یكی از طریق های پیش روی این نویسندگان یادآوری و بررسی دوباره فرهنگ، آداب و رسوم و استفاده از آنها برای مواجهه با این دنیای مدرن است.
حسینی افزود: تونی موریسون، برنده جایزه نوبل، در رمان «دلبند» مردمی را به تصویر می كشد كه از رفتارهای جادویی زنی ساحره و نشانه هایی كه از عالم ماورایی می آورد آرامش می گیرند. ایزابل آلنده هم مشكلات شیلی را در مقابل هجمه استعمار بیان می كند و هر دو این نویسندگان از مكتب رئالیسم جادویی استفاده می نمایند. تكین در «مرگ عزیز بیعار» مهاجرت از روستا به شهرها را در نتیجه ی تحولات دوران مدرن حكایت می كند. داستان در روستا اتفاق می افتد. مردمان این روستا آداب و رسوم و اعتقاداتی خاص خود دارند. هر امر غیرممكنی در رئالیسم جادویی ممكن می شود. پس، در این روستا هم هر امر غیرممكنی برای مردم باورپذیر است. در این داستان شباهت های توجه برانگیزی با رمان «اهل غرق» منیرو روانی پور وجود دارد. برای نمونه هر دو در صحنه هایی مشابه به دهشت و حیرت مردم روستا در مقابل مظاهر مدرنیته می پردازند. تكین رمان خویش را با دهشت مردم در مقابل واردن شدن اتوبوسی به شهر آغاز می كند. منیرو هم در فصل پانزدهم رمان حیرت و هراس مردم را در مقابل ورود ماشینی به نام كُپ كُپ به تصویر می كشد. گذشته از این، پریان دریایی در رمان منیرو و ساری قیز در رمان تكین نقش مشابهی دارند. ساری قیز تجسم سائقه جنسی است. همسران را می فریبد و با خود می برد. در واقع، شباهت های بسیاری میان باورهای مردم این دو سرزمین وجود دارد. زنان با استفاده از این باورها داستان هایشان را خیال انگیزتر می كنند. همینطور این مكتب به نویسندگان فرصتی برای گذشتن از دید ممیزی می دهد.
لزوم گسستن حلقه های باطل
مژگان دولت آبادی، مترجم، هم اظهار نمود: آیفر تونچ، به رغم برخورداری از جایگاه ادبی بسیار بالا در تركیه، در ایران ناشناخته بود. متوجه شدم كه ما از ادبیات ترك فقط كسانی را می شناسیم كه از راه رسانه های غربی معرفی شده اند. در حالیكه مترجمان ایرانی مسلط بر این زبان، با عنایت به اشتراكات فرهنگی بسیار ما می توانند انتخاب های بهتری داشته باشند. از میان آثار آیفر تونچ، نوولای «سرگذشت عزیز بیك» را انتخاب كردم كه به جهت كم حجمی و روانی برای معرفی یك نویسنده مناسب تر به نظر می رسید. این كتاب سرگذشت تنبورنوازی است كه در زندگی خود اسیر عشقی بی فرجام می شود.
وی در ادامه اظهار داشت: زینت شریف اوغلو در سخنان خود در همایش زنان در ادبیات معاصر تركیه، بر این تاكید داشت كه آثار برگردان شده اغلب از میان كارهای نویسندگان تحت تأثیر جریان ادبی غربی است و برای شناخت بهتر دو كشور بهتر است با نویسندگانی آشنا شویم كه درون مایه های داستان هایشان به باورها و سنت های منطقه نظری دارد. من تا اندازه زیادی با این گفته ها موافقم. اما به نظرم ترجمه باید از طیف های مختلف داستان نویسی باشد. ادبیات و هنر در یك حلقه بسته نمی گنجد. با معرفی تعداد وسیعی از نویسندگان، امكان كار پژوهشی، ادبیات تطبیقی و شناخت بهتر فراهم می شود. در حالیكه حركت برپایه ایدئولوژی یا جنسیت چنین نیست. حتی بهتر است اثر فارغ از نام نویسنده بررسی شود. ما زنان ناچاریم این فضای زنانه-مردانه را برای رسیدن به شكلی برابری بپذیریم. اما، جهان امروز جهانی رنگین كمانی است و در آن رنگ ها در كنار یكدیگر نمود پیدا می كنند و تك صدایی مخاطبی ندارد.
دولت آبادی اضافه كرد: منِ مترجم به قضیه بازترجمه نقد بسیاری وارد می دانم و آنرا یك حلقه باطل می دانم. بازترجمه آثار كلاسیك تا اندازه ای توجیه پذیر است. اما بازترجمه ی چندباره اثری كه كمتر از چهار سال از ترجمه اش گذشته، پذیرفتنی نیست. همه این مترجمان اغلب ترجمه قبلی را ناقص می دانند. در حالیكه شاید اگر ناشران و نویسندگان حساسیت بیشتری نشان دهند، ترجمه اول با ویراست مجدد اصلاح گردد و نیازی به بازترجمه نباشد. بدین ترتیب، هزینه و وقت مترجم و ناشر به معرفی آثاری جدید اختصاص می یابد كه به شدت جایشان خالی است.
از مهتاب تا آفتاب
همینطور حسن اكبری بیرق، مترجم، در سخنانی اظهار داشت: ما و تركیه در حوزه تمدنی واحدی زندگی می نماییم. شباهت و اشتراك های میان ما خیلی فراتر از حوزه ادبیات است. هر سرنوشتی در گذشته، حال و آینده تركیه، شامل حال ما هم می شود. مساله اصلی هر دو ما گذار از جامعه سنتی به جامعه متجدد است. ما همواره باید نسبت خودمان را با مدرنیسم، مدرنیته و تجدد روشن نماییم. این نسبت هم بدون بررسی تاریخ ۱۵۰ سال اخیرمان ممكن نیست. اگر امروز زنان نویسنده بزرگی در ایران ظهور كرده اند، این امر دستِ كم در گذشته نزدیك ما ریشه دارد. پس، برای تعیین جایگاه داستان نویسان زن امروزمان، باید جایگاه زن را در ادبیات یك قرن اخیرمان مرور نماییم.
او افزود: زن در اواخر قرن نوزدهم حتی جزء جمعیت حساب نمی شد. در چنین شرایطی جنبش هایی شكل گرفت. خالده ادیب آدی وار، نویسنده و شخصیت برجسته اجتماعی ترك، در می ۱۹۱۳، مصادف با روز كارگر، در سلطان احمد و در حضور جمعیت انبوهی از مردان و زنان سخنرانی شورانگیزی ایراد كرد كه در مطبوعات بازتاب فراوانی یافت. من فكر می كنم این نقطه آغاز ظهور زنان در جامعه تركیه است. زنان در سال ۱۹۱۴ اجازه ورود به دانشگاه یافتند و دارالفنونی زنانه تأسیس شد. اسلام گرایان تركیه بارها سد راه فعالیت های زنان شدند، ولی زنان شجاعت بسیاری به خرج داده و آرام آرام حتی مجلات و نهادهایی مدنی راه اندازی كردند. این امر در ادبیات تركیه و بخصوص در ادبیات داستانی نیمه قرن نوزدهم بازتاب یافت.
اكبری بیدق بیان كرد: نویسندگان زن تركی چون خالده ادیب، سویم بوراك، لطیفه تكین، نازان بكیراوغلو و فتحیه چتین، برای ما كتابخوانان تقریباً ناشناس اند، اما در تركیه مسیر تجدد و مدرنیته و مدرنیسم را برای زنان باز كردند. آنها زن ترك را از مادر، همسر و مسلمان خوب به زن مطالبه جو رساندند. اتفاق شایسته بحث و بررسی در ادبیات داستانی زنان ترك این است كه این زنان افزون بر آنكه همچون مهتاب مسائل خودشان را در نقش سوژه بازتاب دادند، خودشان هم ابژه شدند و همچون آفتاب عمل كردند؛ یعنی با روایت كردن آنچه زنان ذهنی یا عینی با آن درگیر بودند، تغییراتی را در جامعه شان رقم زدند. این تجربه مهمی از به كارگیری ادبیات در راه پیشرفت و ترقی جامعه بود كه می تواند برای ما هم كاربردی باشد. خواهی نخواهی حوالت تاریخ ما تجدد و مدرنیته است و دروازه تجدد به سمت شرق عالم، به خصوص خاورمیانه، تركیه است. پس ما می توانیم در بازسازی سرنوشت خودمان از تجارب زنان ترك بهره فراوان ببریم.
او اضافه كرد: من فكر می كنم همان گونه كه شناخت ادبیات معاصر ایران مستلزم بازخوانی ادبیات مشروطه است، شناخت ادبیات ترك هم مستلزم بازخوانی همان مقطع تاریخی در تركیه است. متأسفانه ما ایرانی ها گاهی با سطحی نگری عمل می نماییم. مثلاً چند نویسنده معاصر ترك در سطح جهان مشهور شده اند. ما هم بدون بررسی زمینه ظهور این آثار ادبی فوری چندین ترجمه از هر عنوان منتشر می نماییم. همان گونه كه نیما، صادق هدایت، صادق چوبك یا زویا پیرزاد، پیامد دوره تاریخی و پیش زمینه هایی هستند، نویسنده نوبلیست ترك هم برآمده از سنت و پیش زمینه هایی است. ما باید این پشتوانه ها را بشناسیم. با ترجمه آثار نویسندگان پیشتاز تركیه و بازخوانی سنت ادبی تركیه سنت ادبی خودمان را هم بازخوانی كرده ایم. برای نمونه، در كتاب «از صبا تا نیما» اغلب نامبردگان نسبتی با تركیه دارند، چه از راه سفر، چه تحصیل یا زندگی در آنجا. پس اگر تركیه ۱۱۰ سال پیش را بازخوانی نماییم، بخشی از ادبیات خودمان را بازخوانی كرده ایم. این میسر نیست مگر اینكه برنامه ریزان فرهنگی ما در حوزه ادبیات فارغ از مسائل بازار و مافیای كتاب بكوشند كسانی مثل خالده ادیب را ترجمه و معرفی كنند.
این هفت زن زبان آور
سوال گونبال بوزكورت، دانشجوی دكتری زبان و ادبیات فارسی در دانشگاه تهران، سخنان خویش را به معرفی مختصر خالده ادیب آدی وار، صفیه ارول، عدالت آقااوغلو، سوگی سوی سال، فروزان، سویم بوراك و تومریس اویار اختصاص داد. وی در بخشی از سخنان خود اظهار نمود: این هفت نفر در آثارشان به دقت به روابط اجتماعی دوره خود پرداخته اند. خالده ادیب آدی وار و صفیه ارول در جنگ جهانی اول، جنگ جهانی دوم و نخستین كودتا در تركیه زیستند، با این جریانات آشنایند و آثار این دوران در رمان هایشان دیده می شود. برای نمونه، خالده ادیب روی آزاد شدن استانبول و ازمیر در جنگ جهانی اول بسیار كار كرده است. او كه با بیان جمهوریت از تركیه خارج شده بود و در لندن اقامت داشت، بعد از مرگ آتاتورك به كشور بازگشت و تا آخر عمر 20 رمان نوشت. منتقدان ادبی «گرگِ به كوه درآمده» را بهترین اثر ادبی او می دانند. مخاطب در این كتاب با آوازهای محلی تركیه آشنا شده و شرحی از وضعیت تركیه در جنگ جهانی اول به دست خواهد آورد. از دیگر آثار مهم او می توان به «بقال مگس دار»، «پیراهن آتشین» و «دلقك و دخترش» اشاره نمود.
او افزود: صفیه ارول در ۱۹۶۴ از دنیا رفت، اما حدود 40 - 50 سال بعد به واسطه مقاله ای كه در روزنامه انتشار یافت، در تركیه شناخته شد. او تحصیلات خویش را از دبیرستان تا دكتری در آلمان طی كرد و با فرهنگ كشورهای غربی و شرقی به خوبی آشنایی داشت. همینطور زبان و فرهنگ كشورهای عرب و ایران را به خوبی می شناخت. ارول چهار رمان، تعدادی داستان كوتاه و مقالاتی پرشمار دارد. میزان دانش این زن در مقالاتش مشهود است. آشنایی با كنعان رفاعی نقطه ی عطفی در زندگی او بود. بعد از این آشنایی با نویسندگان مهمی آشنا شد و ترجمه نخستین جلد از مثنوی مولوی را به دست گرفت.
گونبال بوزكورت خاطرنشان كرد: زنان نویسنده ترك تا جنگ جهانی دوم به دنبال ساختن زنی ایده آل بودند كه همسر خوب، مادر خوب، تبعه خوب میهن و پیرو خوب انقلاب آتاتورك باشد. اما بعد از آن، نویسندگانی برخاستند كه بیشتر درباره آناتولی و مشكلات مردم روستایی می نوشتند. این بعد از كودتای دهه 60 میلادی است كه نویسندگان زن بخصوص در مورد مشكلات زنان در جامعه خودشان بحث می كنند. عدالت آقااوغلو، سویم بوراك، فروزان و تومریس اویار از زنان نویسنده مشهور این دوره اند. عدالت آقااوغلو در نخستین رمان خود یك ساعت از زندگی زنی با سواد و دانشگاهی را روایت می كند كه علیرغم ازدواج خوبش قصد خودكشی دارد. وی در این فرصت بخش هایی از زندگی این شخصیت و دوستان او را مرور می كند و به تعارضی می پردازد كه ساكنان آناتولی میان اجتماع جدید مدرسه و دانشگاه خود و خانه و خانواده ی ساده و وابسته به رسم و رسوم گذشته شان تجربه می كنند.
او افزود: سوگی سوی سال در دومین كودتای تركیه بازداشت و زندانی شده است. تأثیر این بازداشت در آثار او مشهود است. فروزان افزون بر داستان نویسی، كارگردانی موفق است كه در آلمان جوایزی را از آن خود كرده است. كتاب های وی درباره مشكلات كاگران تركیه در آلمان است. سویم بوراك، بیشتر داستان كوتاه و نمایشنامه می نویسد. او نخستین نویسنده معاصر تركیه است كه در آثار خود با زبان بازی كرده است. برای نمونه او با كلمات بازی می كند، آنها را به جای حروف بزرگ با حروف كوچك می نویسند، كل یك صفحه را با حروف بزرگ پر می كند و علائم سجاوندی را نمی گذارد. شهرت اصلی او برای «كاخ های سوخته» و «رقص آفریقا» است. در نهایت، آثار تومریس اویار از بهترین نویسندگان معاصر تركیه است كه فقط داستان كوتاه می نویسد و زبانی بسیار حساس و لطیف دارد كه احتمالاً به رابطه تنگاتنگ او با شاعران تركیه برمی گردد.
این مطلب را می پسندید؟
(1)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب