به بهانه‌ی درگذشت سید محمدحسین شهریار؛
شهریار، از نزدیك
اصفهان مصاحبه‌ی ناصر حریری با شهریار، فرصت آنرا فراهم نموده تا ما با این شاعر، بی پرده‌ی اشعارش ملاقات كنیم؛ فرصتی برای این كه او از عاشق شدن، تبعید شدن و شاعر شدنش بگوید و نظری كه درباره‌ی شعر و شاعرهایی چون مولوی، نیما یوشیج، فروغ فرخزاد و سهراب سپهری داشته، بیان كند.
در این مصاحبه که سال ۱۳۶۹ در صفحه‌ی ۱۱۹ از جلد هشتم کتاب «درباره‌ی هنر و ادبیات»، به همت نشر «کتاب سرای بابل» چاپ شده، نخستین سؤال حریری با پرسشی درباره‌ی زندگینامه شروع می شود و شهریار که آن زمان هشتاد ساله بوده، چنین پاسخ می دهد:
من از هفت سالگی شاعر بودم و نخستین شعر من هم این بود: «من گنه کار شدم وای به من / مردم آزار شدم، وای به من»
تا سن چهارده سالگی را در تبریز گذرانیدم. سیکل اول را در آنجا خواندم به اضافه‌ی مقداری درس طلبگی و فرانسه. فرانسه‌ی من واقعاً قوی بود. پس از آن هم به تهران آمدم. سیکل دوم را در تهران خواندم. در همان زمان بود که عشقی پیدا کردم. عاشق خواهر یکی از همکلاسی هایم شدم. البته باید بگویم که او عاشق من شد. او مرا دوست می داشت والا من روی این کار را نداشتم، من آدم محجوبی بودم.
آنها از خانواده اعیانی بودند. پنج شش سالی منتظر ماندند. منتظر بودند که من دانشکده پزشکی ام را تمام بکنم و بعد هم با هم عروسی نماییم اما سه چهار ماه مانده به تمام شدن درسم بود که دختر را به شوهر دادند.
دختر را یکی از شخصیت های مهم این مملکت برد. هفت هشت ماه بعد به گوشش رسانیدند که این دختر نامزد مانندی داشته است. دستور داد که مرا گرفتند و در دژبانی به مدت یک ماه حبس کردند. می خواست مرا بکشد. در آن وقت ها سیانور توی غذای افراد می ریختند و آنها را از میان می بردند. خدایی شد که این مطلب را به گوش دختر رسانیدند. دختر رفت و به پاهایش افتاد و گریه کرد. پدر و مادرش هم به شفاعت خواهی رفتند و به او گفتند که او اصلاً تقصیری ندارد، او واقعاً هیچ قصد بدی در مورد این دختر نداشت، او آدم کم رو و خجولی است، چقدر هم بیچاره به دختر ما کمک کرد.
بالاخره او قبول کرد که مرا آزاد کند، به شرط آنکه از تهران بروم. مرا تبعید کردند. با خودم گفتم به کجا بروم؟ چه بکنم؟ تا آنکه بالاخره به نیشابور پیش کمال الملک نقاش رفتم شاید او بتواند برای من کاری بکند. او خیلی به من لطف داشت. او خیلی به من علاقه داشت. می خواستم اقلاً کاری بکند که من بتوانم امتحانم را بدهم. می دانید آن وقت ها دانشکده‌ی پزشکی هفت سال نبود. پنج سال بود.
کمال الملک به من اظهار داشت: «کل اگر طبیب بودی/ سر خود دوا نمودی» این قاطرچی ها اصلاً لایق این نیستند که آدم به ایشان رو بیندازد. رها کن، همه چیز را رها کن.
حالا شما باید یک جوان بیست و دو ساله را در نظر بیاورید که هم عشقش را از او گرفتند و هم تحصیلاتش را. ببینید که او دیگر چه حالی می شود؛ اضطراب و دل شکستگی.
«امن یجیب المضطر اذا دعاه و یکشف السوء؟»
این موجب شد که شعر من یک دفعه طغیان کرد. دلی شکسته می خواست. حافظ می گوید:
«در کوی ما شکسته دلی می خرند و بس/بازار خودفروشی از این سوی بی بهاست»
عمده‌ی این شکسته دلی بود که مرا درست کرد. مرا به خدا نزدیک کرد. خدا در دل های شکسته است. علت اصلی نبوغ من این بود. همین دل شکستگی موجبش شد.
ناصر حریری در ادامه می پرسد: آیا شما در زندگی تان چیزهای دیگری هم دارید و لازم می دانید که با خوانندگان بگویید؟
اما شهریار پاسخ می دهد: نه. چه چیزی؟ وقتی که عشق و تحصیلات جوانی را از او بگیرند دیگر برای او چه می ماند؟ دل شکسته شدم و همین دل شکستگی بود که برای من ماند و مرا درست کرد. همین دو مسئله موجب شد که من شکفته بشوم و هنرم جلوه گر بشود.
این شاعر، در ادامه شعر را غیرقابل تعریف می داند و تصریح می کند که «ما در قبل از اسلام موسیقی داشتیم اما شعر نداشتیم، شعر مال اسلام است» ازنظر شهریار بعدها سیاست آمده و شعر را خراب کرده بنا بر این حریری از او می پرسد آیا مقصودتان این است که ما باید شعر را از سیاست جدا کنیم؟ یعنی مسائل سیاسی را وارد شعر نکنیم؟
و شهریار خاطرنشان می کند: سیاست اگر سیاست عارفانه، سیاست انسانی باشد چه عیبی دارد؟ ما می خواهیم بجای ملیت صحبت از انسانیت بشود. بجای وطن باید سخن از آفرینش در بین بیاید، باید کل آفرینش مطرح باشد. باید کل آفرینش مورد گفتگو قرار بگیرد.
درست در همین لحظه حریری فرصت را برای پرسیدن این سؤال فراهم می بیند: ولی خود شما هم شعرهای سیاسی دارید...
که شهریار جواب می دهد: آدم که همیشه کامل نیست. آدم در دوره‌ی جوانی ناقص است. آن شعرها مال آن دوران بود.
حریری ادامه می دهد: بنابراین شما هم اکنون خیلی از کارهای خودتان را دست نمی دانید. این طور است؟
شهریار اما می گوید: نه، غلط هم نمی دانم ولی این ها مال آن مرحله بود. مال مرحله ای که دیگر از آن گذشته ام. حافظ هم حافظ خلق نشد. وقتی که خداشناس شدیم آن وقت می توانیم شاعر کاملی باشیم چونکه در این صورت بحث ما بحث کل آفرینش است و نه قسمتی از آن.
«شعر به کدام هنر نزدیک تر است؟» شهریار به این پرسش این گونه پاسخ می دهد:
ریشه‌ی همه‌ی هنرها یکی است و آن هم عشق است. کلام، موسیقی، نقاشی و شعر همه از مظاهر عشق اند. البته عشق هم مراتب دارد که همه بدان نمی توانند برسند. فقط عده ای توانستند. ما شعرای خوب زیاد داشتیم. مثل ناصرخسرو یا انوری که قصیده سرایان بزرگی بودند اما کلاسشان پایین بود. در طبیعت باقی ماندند ولی نظامی کمی به عرفان رسید تا آنکه سعدی آمد. سعدی واقعاً عارف بود.
نظر شما در مورد نیما و کارهایش چیست؟
جواب شهریار به این پرسش حریری این است: نیما شاگرد ملک الشعرا بود. قطعات و قصاید خوبی داشت. شعر تازه هم ابداع کرد که «افسانه» اسمش را گذاشت. شاهکار نیما همین است. خوب است. در من هم خیلی تأثیر کرد.
نیما ده سال از من بزرگ تر بود. او پیشکسوت بود. من بسیاری از «افسانه» او متأثر شدم. وقتی که گیر این بچه های هزار و سیصد و بیست افتاد مجبورش کردند که چرندیات بگوید. آمد اینجا پیش من گریه کرد و گفت من کجا می توانستم بروم مرا می کشتند. در آن روزها تا چیزی چرند نبود که چاپش نمی کردند. در بین همان نو پردازها هم شاعران بسیار خوبی پیدا می شدند تا می فهمیدند از بینش می بردند...
حریری می پرسد: در مورد کارهای فروغ چه فکر می کنید؟
شهریار می گوید: فروغ هم همین طور. اولش از من تقلید می کرد. او روحا شاعر بود اما خرابش کردند. اگر شاهکاری داشت که می ماند اما شاهکاری ندارد. هر چند که می توانست داشته باشد اما نگذاشتند.
سؤال بعدی: نظر شما در مورد کارهای سهراب سپهری چیست؟
جواب: نمی شناسمشان
حریری می گوید: شما در ایران بعنوان یک شاعر غزل سرا شناخته شده اید. به نظر شما هم اکنون از جهت شیوه‌ی بیان و از جهت موضوع غزل دارای چگونه وضعیتی است؟ می دانید که وسایل ارتباطی کاملاً تغییر کرده است. جریان های اقتصادی هم عوض شده است بدین سبب عشق هم در این زمانه کاملاً تغییر کرده اصلاً در چنین زمانه ای غزل می تواند بماند؟ و اگر می ماند چه سیر تحولی را طی خواهد کرد؟
شهریار پاسخ می دهد: همین کارهایی است که من کرده ام. بسیاری از کارهای من از غزلیات حافظ بالاترند. بعضی ها هم همدوش حافظ اند و برخی نزدیک به حافظ هستند.
حریری تصمیم می گیرد بپرسد: ممکن است چند نمونه از کارهایی را که از غزلیات حافظ برتر می شمارید نام ببرید؟
و شهریار سربسته می گوید: خیلی هستند.
حریری اصرار می کند: ممکن است که یکی دو نمونه را برای چاپ به ما بدهید؟
شهریار شعرهایی را می خواند که اینجا فقط یکی از آنها را می خوانید:
برو که خرده گرفتن به عاشقان نه رواست
که دست عقل تو از نخل عشق ما کوتاست
قماش عشق به مقیاس علم و عقل مسنج
که بارگاه دل از کارگاه مغز جداست
ز عشق اگر مه به سیمی به ساز شعر مپیچ
که شعر، نغمه‌ی عشاق ارغنون خداست
به سوز سینه‌ی ما تعبیه است بی سیمی
که ضبط صوت سخنگوی عالم بالاست
به زلف شاهد حُسن ازل کُند بازی
چه ناقلا سر و سودا که با دلی شیداست
به دست غیب بگردد چو جام دفتر عشق
هنوز خرقه‌ی حافظ به رهن میکده هاست
به گوش گنبد گردون هنوز می پیچد
صدای خواجه که آفاق از او پُر از آواست
هنوز بارگه دادِ داریوش کبیر
در احتشام ستون های تخت جم برپاست
از آن به درگه پیر مغان نهادم روی
که صدر صومعه پاتوق زاهدان ریاست
به بوریای صفا قصّه‌ی من و ما نیست
از آن به سینه‌ی ما عشق بی ریای شُماست
به جیش فاسد از افسد قصاص گیر ولی
به جنگ جوخه‌ی آزادگان مرو که جفاست
حریف عقل به داروندار خود نزند
که این قمار کلان در قمارخانه‌ی ماست
ترا که ساغری از ساقیان مینویی است
چه جای جام زُجاجی و ساغر میناست؟
گرت به حجله‌ی دل آن جمال قُدسی نیست
عروسک تو همانا عجوزه‌ی دنیاست
تو چشمه ای، چو بُرون آمدی به هرز مرو
به رودخانه درت اتّصال با دریاست
جهان خلق دمی از خلیفه خالی نیست
که این دَکَل سبب اتّصال ارض و سماست
تو شهریار سخن را به آه می بندی
که بر نیامده از سینه آسمان پیماست.
به گزارش عطر و تن به نقل از ایسنا، لازم به یادآوری است که پیشنهاد نام گذاری روز فوت شهریار بعنوان روز شعر و ادب فارسی در تقویم رسمی کشور، سال ۱۳۷۹ از طرف علی اصغر شعردوست، سیاست مدار و پژوهشگر ایرانی که سوابقی چون سفیر ایران در تاجیکستان، نماینده مردم تبریز، اسکو، آذرشهر در دورهٔ ششم مجلس شورای اسلامی و نخستین دبیر شورای عالی امور ایرانیان خارج از کشور را در کارنامه خود دارد، عنوان شد.
شعردوست در گفتگویی که سال ۱۳۹۸ با یکی از رسانه ها داشت، تاکید کرد از آن جهت که برای توجه بایسته به شعر و شاعران امروز باید شاعرِ موردنظر (برای تقارن زادروز او با روز شعر و ادب فارسی) مناسبتی با دوران ما می داشت و به این خاطر که انتخاب هر کدام از شعرای متقدم گذشته بحث برانگیز می شده و چون به گواهی منتقدان و تأیید ذوق عمومی، درخشان ترین چهره شعر معاصر ایران سید محمدحسین شهریار است او این پیشنهاد را داده که درنهایت نیز در شورای عالی انقلاب فرهنگی تصویب گردید.
این مطلب را می پسندید؟
(1)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب